Θεσσαλονίκη στυλ Ερνέστ Εμπράρ

Ο άνθρωπος που διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στον ανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Για τη Θεσσαλονίκη, η είσοδός της στον 20ο αιώνα έχει ιστορηθεί κυρίως ως περίοδος ανάπτυξης της πόλης, ως η κατ’ εξοχήν κοσμοπολίτικη εποχή της. Η απελευθέρωση της πόλης από τον ελληνικό στρατό το 1912 προκαλεί ενθουσιασμό στο ελληνικό και χριστιανικό κομμάτι της. Παράλληλα, όμως, δημιουργεί συνθήκες ευημερίας για όλο το φυλετικό μωσαϊκό που συναπαρτίζει τον πληθυσμό της πόλης. Εβραίοι, Μουσουλμάνοι, Βούλγαροι, Έλληνες κ.α. συνθέτουν ένα πολύγλωσσο περιβάλλον, όπου «κυριαρχεί μία απροσδιόριστος βοή επί ώρας», σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής. Όλη αυτή η ευφορία, όμως, διαρκεί μέχρι το 1917... Το 1917 η Θεσσαλονίκη καίγεται και η ευφορία σβήνει τελεσίδικα μέσα στις φλόγες της ιστορικής πυρκαγιάς. Μέσα σ’ αυτό το τραγικό συμβάν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου διέκρινε στα «Τεχνικά Χρονικά» μία ευτυχή συγκυρία: «Η τύχη ηθέλησεν να ευρεθή εκεί ως απλούς στρατιώτης εις την Γαλλικήν Στρατιάν ο Hebrard». Ο Γάλλος αρχιτέκτονας-πολεοδόμος και αρχαιολόγος με διεθνή αναγνώριση, Ερνέστ Εμπράρ (1875-1933) διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στον ανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Ο Εμπράρ έλαβε την εντολή από την κυβέρνηση Βενιζέλου να ηγηθεί της Επιτροπής Σχεδίου Πόλεως Θεσσαλονίκης και σε αρμονική συνεργασία με τον αρμόδιο Υπουργό Συγκοινωνιών, Αλέξανδρο Παπαναστασίου όχι μόνο σχεδίασε με διορατικότητα τη φυσιογνωμία της νεώτερης Θεσσαλονίκης, αλλά γενικότερα συνέβαλε στα πολεοδομικά πράγματα της Ελλάδας. Άλλωστε, πέρα από το έργο του στην Αθήνα μοιράστηκε επί σειρά ετών (1928-1932) τις γνώσεις του με τους φοιτητής αρχιτεκτονικής από την έδρα του ΕΜΠ. Από την εποχή των σπουδών του στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι ο Ερνέστ Εμπράρ είχε παίξει ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση των νέων αντιλήψεων για την αναδιοργάνωση των πόλεων. Έτσι, όταν στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη με τη στρατιά της Ανατολής, προσφέρθηκε να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση μιας πόλης που είχε προλάβει να εκτιμήσει. Ξεκινώντας από τις αρχαιολογικές έρευνες που του ανέθεσε η ελληνική κυβέρνηση στη Ροτόντα την άνοιξη του 1917 ο Εμπράρ συνεισέφερε στην κατανόηση και την ανακάλυψη της ιστορίας της πόλης. Στο λεγόμενο «σχέδιο Εμπράρ» της Θεσσαλονίκης μπορεί να διακρίνει κανείς μία παρέμβαση που χαρακτηρίζεται από μία διάθεση να αναδειχθεί μία σχέση δυναμικής συνύπαρξης παλιού-καινούριου. Ο Ερνέστ Εμπράρ προσπάθησε να δώσει το στίγμα μιας σύγχρονης πόλης με έντονο ιστορικό παρελθόν. Η Θεσσαλονίκη που σχεδιάσθηκε μετά το 1917 και μέχρι το 1950 περίπου, ήταν μια μοντέρνα, λειτουργική πόλη, της οποίας η μορφή και η οργάνωση ελάχιστη σχέση είχαν με ό,τι υπήρχε παλαιότερα. Οι βασικοί πυλώνες στο πλάνο του Εμπράρ είναι ευδιάκριτοι. Θεσσαλονίκη στυλ Εμπράρ! Ο νέος σχεδιασμός εστίαζε στην ανάγκη να επικοινωνούν οι εσωτερικές συνοικίες με τη θάλασσα με μεγάλους διαμπερείς άξονες για την κίνηση πεζών και αυτοκινήτων. Οι πιο σημαντικοί από αυτούς τους άξονες είναι η οδός Αριστοτέλους με διάφορες πλατείες και ελεύθερους χώρους κατά μήκος της καθώς και ο πεζόδρομος της Δημητρίου Γούναρη, που συνδέει τη θάλασσα με το αρχαίο παρελθόν και τη Ροτόντα. Από την άλλη, υποδείχθηκαν χώροι για όλα τα σημαντικά δημόσια κτίρια, ενώ αναδείχθηκαν οι ιστορικές βυζαντινές εκκλησίες και προστατεύθηκαν με ιδιαίτερη επιμονή οθωμανικά μνημεία που είχαν γλιτώσει από την πυρκαγιά. Ο Εμπράρ αντιμετώπιζε με δημιουργικό τρόπο τα ιστορικά μνημεία της πόλης αντλώντας έμπνευση από τις αρχαιολογικές γνώσεις της εποχής του. Η Άνω Πόλη ορίστηκε διατηρητέα και εκπονήθηκαν άκρως πρωτοποριακά για την εποχή σχέδια για την ίδρυση της Πανεπιστημιούπολης στη θέση που γνωρίζουμε σήμερα. Στον ίδιο το Γάλλο πολυεπιστήμονα οφείλεται η επέκταση του λιμανιού προς τα δυτικά και όχι προς το Λευκό Πύργο, σοφή επιλογή που επέτρεψε στο ιστορικό κέντρο να ανοιχθεί προς τη θάλασσα. Μολονότι μία από τις σημαντικότερες ιδέες του νέου σχεδίου της Θεσσαλονίκης για τη δημιουργία ενός «πολιτικού κέντρου» με μνημειακό χαρακτήρα (Δημαρχείο, Δικαστικό Μέγαρο, κτίρια για δημόσιες υπηρεσίες) δεν πραγματοποιήθηκε, ωστόσο πολλά από νεόδμητα κτίρια της εποχής φέρουν την υπογραφή του Ερνέστ Εμπράρ. Το «στυλ Εμπράρ» συνδύαζε επιρροές από διάφορα αρχιτεκτονικά ρεύματα και διακρινόταν για τη φινέτσα του. Τα χαρακτηριστικά που έδωσε στη Θεσσαλονίκη ο Ερνέστ Εμπράρ σημάδεψαν την εξέλιξή της και παραμένουν ανάγλυφα μέχρι σήμερα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη πολεοδομική επέμβαση που έγινε ποτέ στην Ελλάδα και παρότι οι ιδέες που διατυπώθηκαν τότε δεν υλοποιήθηκαν όλες, χάρη σ’ εκείνον τον σχεδιασμό η Θεσσαλονίκη απέκτησε την όψη σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης, έστω και πρόσκαιρα... Σήμερα, βίλες στις λεωφόρους του πάλαι ποτέ «Ανατολικού Προαστίου», η παλιά αγορά πέρα από την Ίωνος Δραγούμη και μερικά σημεία στην Άνω Πόλη θυμίζουν αυτή την κρίσιμη περίοδο στην ιστορία της Θεσσαλονίκης που καθόρισε εν πολλοίς τη δυτική πορεία της. Όσο για τον ίδιο τον Ερνέστ Εμπράρ... Ένα σκοτεινό στενό μερικών μέτρων που φέρει το όνομά του στα Άνω Λαδάδικα μένει για να θυμίζει πόσο πολύ εκτίμησε η Θεσσαλονίκη τα όσα της προσέφερε το φωτισμένο αυτό πνεύμα...